İş Sözleşmesinin Feshi Nasıl Yapılır? Haklı Nedenle Derhal Fesih Ne Demektir?

İş sözleşmelerinin sona ermesi, fesih dışı nedenlerle ya da fesihle mümkün olur. İş sözleşmesinin sona eriş şekline bağlı olarak tarafların talep edebileceği haklar da değişkenlik gösterir.

Haklı nedenle derhal fesih türünde taraflar, haklı sebep oluşturan hâllerden birinin varlığı hâlinde sözleşmeyi önceden bildirime gerek olmaksızın derhal sona erdirebilirler.

Haklı fesih hâlinde feshedilen sözleşmenin belirli süreli mi belirsiz süreli mi olduğu önemsizdir. O nedenle haklı bir fesih sebebinin ortaya çıkması durumunda sözleşmeyi sona erdirmek isteyen taraf, belirsiz süreli sözleşmenin varlığı hâlinde bildirim süresine uymak zorunda kalmayacak, belirli süreli sözleşmenin bulunması hâlinde ise sözleşme süresinin bitmesini beklemeyecektir.

Haklı nedenle derhal fesih hakkı, iş sözleşmesinin artık devam etmesinin beklemeyeceği, taraflar açısından birlikte çalışma imkânının bulunmadığı durumlarda söz konusu olmaktadır. Hem işçinin hem de işverenin haklı nedenle derhal feshi hakkı bulunmaktadır.

Burada önemli olan ‘Haklı neden’in ne olduğudur. Sözleşmenin feshedilmesine neden olan hususlar kanunda sayılmıştır. ‘Haklı nedenler’ işçi ve işveren için ayrı ayrı düzenlenmiştir.

1. İşçi, Sağlık Nedenlerinden Ötürü İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Derhal Feshedebilir

İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması, işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa işçi sözleşmeyi derhal sona erdirebilir.

İşveren gerekli bütün iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almasına rağmen, işin işleyişindeki normal çalışma koşulları işçinin kendi fiziksel ya da biyolojik özellikleri nedeniyle kendisinin sağlığını olumsuz yönde etkilemelidir.

Yapılan işin niteliği ve işçinin sağlığı veya yaşayışı bakımından tehlike arz edip etmediği ise uygulamada ancak bu konuda sağlık raporu alınması ile mümkün olacaktır. 

İşçinin bulaşıcı hastalığa yakalanma riski veya varsa işçi iş sözleşmesini derhal feshedebilir.

Öncelikle iş yerinde çalışan diğer işçilerden birinin veya işverenin bulaşıcı ve sağlık bakımından ciddi tehlike doğuracak bir hastalığa veya işi ile bağdaşmayan bir hastalığa yakalanmış olması gerekir. Örneğin nezle her ne kadar bulaşıcı bir hastalık olsa da kolay tedavi edilebilir olması sebebiyle bu kapsamda sayılmayacaktır. Ayrıca bulaşıcı hastalığa yakalanan kişinin işçiyle yakından ve doğrudan bir ilişkisi olması gerekmektedir.

2. İşçi, Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri Durumlarda İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Derhal Feshedebilir

Önemle ifade edelim ki, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller, kanunda sayılanlardan ibaret değildir. Sayılan ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere benzer haller de anılan bent kapsamında değerlendirilebilecektir. Hükümde sayılan haller aşağıdaki gibidir:

• İşveren, iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa,
• İşveren, işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa,
• İşveren, işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa,
• İşveren, işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunursa,
• İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından iş yerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa,
• İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
• Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa yahut çalışma şartları uygulanmazsa, işçi sözleşmeyi haklı nedenle sözleşmeyi derhal feshedebilir

Örneğin, İşçi iş yerinde fazla çalışma yapmış; ancak fazla çalışma ücretleri ödenmemiştir. Bu nedenle işçi, sözleşmeyi haklı nedenle derhal sona erdirmiştir. İşçi kıdem tazminatına hak kazanır; ancak tarafların ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü ortaya çıkmaz.

3. İşçi, Zorlayıcı Nedenlerinden Ötürü İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Derhal Feshedebilir

İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkması haklı fesih nedenidir.

Zorlayıcı neden, kaçınılamayan, önceden görülemeyen ve dıştan gelen bir olaydır. Yangın, deprem, su baskını bu kapsamda değerlendirilir.

Makinelerde meydana gelen arızalar, ekonomik durumun iyi gitmemesi, dünya genelindeki ekonomik kriz, mevsim gereği satışların düşmesi, ham maddenin temin edilmemesi gibi nedenler zorlayıcı neden olarak kabul edilemez.

İŞÇİ, HAKLI NEDENLE FESHİ HAKKINI NASIL KULLANIR? İŞÇİ, HAKLI NEDENLE FESHİ HAKKINI HANGİ SÜRELER İÇERİSİNDE KULLANMALIDIR?

İşçi, kanunda yer verilen haklı sebepler meydana geldiğinde sözleşme feshine gidebilir. İşçinin haksız fiili öğrendikten sonra 6 iş günü içinde ya da her halükarda 1 yıl içinde sözleşme feshi yapma hakkı bulunur. Bu süreleri geçiren işçi fesih hakkını kullanamaz.

Fesih hakkının kullanılmasında herhangi bir şekil şartı yoktur. Ancak dava aşamasında ispatının kolay olması açısından fesih bildiriminin işverene tebliğ edilmesinde fayda vardır.

İşçi, İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshederse Kıdem Tazminatı Alabilir Mi?

İşçi haklı bir nedenle sözleşme feshi yaptığında kıdem tazminatını her koşulda almaya hak kazanır. İşveren açısından da işverenin haklı bir nedenle sözleşmeyi feshetmesi durumunda kıdem tazminatı işçiye ödenmez. İşverenin haksız olduğu durumlarda işçi kıdem tazminatı alabilir. 

İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için gerekli diğer koşullar ‘Kıdem Tazminatı Nedir’ başlıklı yazımızda yer almaktadır.

İşçi, İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshederse İhbar Tazminatı Alabilir Mi?

İşçi haklı nedenle fesih işlemini gerçekleştirdiğinde derhal bu işlemi yapması sebebi ile ihbar süresine gerek kalmadığından ihbar tazminatı da ortadan kalkar. Bu durum işveren tarafından sonlandırılan sözleşmeler için de geçerlidir. Tarafların kanunda kendilerine tanınan haklı nedenle fesih koşullarına sahip olmaları halinde ihbar tazminatı alma hakkı ortadan kalkar.

1. İşveren, Sağlık Nedenlerinden Ötürü İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Derhal Feshedebilir

a)  İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi durumunda, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi, işveren açısından haklı nedenle derhal fesih için neden oluşturur.

İşçinin kendi kastı ile ifade edilmek istenen, hastalık ya da sakatlığa yol açan olayı bilerek gerçekleştirmesi, mesela intihara teşebbüs etmesidir. Burada geçen “derli toplu olmayan yaşayış” açısından gece hayatına düşkünlük örnek verilebilir.

“İçkiye düşkünlükten” bahsedebilmek için arada bir alkol almak yeterli olmayıp alışkanlık gereklidir.

b) İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve iş yerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulu’nca saptanması durumunda, işveren iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.

İşveren tarafından sağlık sebepleri gerekçe gösterilerek işten çıkarılan işçi, kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

2. İşveren, Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri Durumlarda İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Derhal Feshedebilir

​

• İşçinin nitelikleri hakkında gerçeğe aykırı bilgiler vermesi

İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması.

• İşçinin işverene karşı ahlaka aykırı söz ve davranışlarda bulunması

İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnadlarda bulunması.

İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması

• İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması

• İşçinin doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması

İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması

• İşçinin iş yerinde suç işlemesi

İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi

• İşçinin izinsiz ve mazeretsiz olarak işe gelmemesi

İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi

• İşçinin görevlerinin yerine getirmemesi

İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi

• İşçinin iş güvenliğinin tehlikeye düşürmesi veya iş yerindeki mallara zarar vermesi

İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması

Bu sayılan sebeplere somut örneklemeler yaparsak;

İşçinin işe başvuru sırasında aranan nitelikleri taşımamasına rağmen kendisini ilgili nitelikleri taşıyormuş gibi göstererek işe başvurması ve işe alınması halinde, bu hususun işverence öğrenilmesi veya fark edilmesi üzerine işveren derhal fesih hakkına sahip olacaktır.

İşçilerin iş yerinde birbirlerine karşı fiili saldırıda bulunarak kavga etmesi halinde olaya karışan tüm işçilerin iş sözleşmesi bu alt bende dayanarak haklı nedenle derhal feshedilebilir. Burada önem arz eden bir başka husus ise işverenin eşit işlem ilkesine uygun davranması zorunluluğudur. Bahsi geçen örnekteki gibi bir olayda olaya karışan tüm işçilerin iş sözleşmelerinin feshedilmemesi halinde eşit işlem ilkesine aykırı hareket edildiği için yapılan feshin geçersiz sayılması ihtimali doğacaktır.

Bir işçi, işveren tarafından ahlak ve iyiniyet kurallarına uymama sebebiyle işten çıkartılıyorsa, kıdem tazminatına hak kazanmamaktadır. 

3. İşveren, Zorlayıcı Nedenlerinden Ötürü İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Derhal Feshedebilir

İşyerinde işçiyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde işveren, işçinin sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir.

İşçi mücbir sebep dolayısıyla çalışamaz ve çalışamadığı süre bir haftayı geçerse işveren işçinin iş sözleşmesini bu kapsamda derhal feshedebilir. Mücbir sebebin işçinin çevresinde gerçekleşmesi ve işçinin bu nedenle çalışamaması gerekir.

Örneğin iş yerinde yangın çıkması ve bu sebeple çalışma yapılamaması halinde mücbir sebep işçinin çevresinde değil iş yerinde gerçekleşmiş olacaktır ve buradaki mücbir sebep işverene değil ancak işçiye haklı nedenle fesih hakkı doğuracaktır.

İşverene derhal fesih hakkı tanınmış olsa da bu sebebe dayanarak yapılan fesihlerde işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanmaktadır.

1. İşçi Haklı Nedenle Fesih Halinde Kıdem Tazminatı Alabilir Mi?

Kural olarak işyerinde 1 yıllık çalışma süresini doldurmuş olan ve sözleşmesi haklı nedenle feshedilen işçi, kıdem tazminatına hak kazanır.

Bu kuralın istisnası ise işverenin sözleşmeyi, işçinin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılığı sebebiyle feshetmesidir. Eğer işveren, işçiyi ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranması nedeniyle işten çıkartmışsa, işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz.

2. İşçi Haklı Nedenle Fesih Halinde İhbar Tazminatı Alabilir Mi?

İhbar tazminatı, fesihten önce süre verilmesi gerektiği durumlarda, işverenin veya işçinin bu süreye uymadan sözleşmeyi feshetmesi halinde alınacak bir tazminattır.

Ancak haklı nedenle derhal fesihte süre verilmesi gerekmemekte, iş sözleşmesi derhal feshedilmektedir. Bu nedenle iş sözleşmesi haklı nedenle derhal feshedildiği hallerde ihbar tazminatı hakkı doğmaz.

3. İşçi Haklı Nedenle Fesih Halinde Yıllık İzin Ücreti Alabilir Mi?

Burada işverenin işten çıkartma sebebi yahut işçinin işten ayrılma sebebi önemli değildir. Sözleşmenin feshedilme nedeni haklı veya haksız olsun, işçi yıllık izin ücretine hak kazanır.

4. İşçi Haklı Nedenle Fesih Halinde Fazla Mesai Ücreti Alabilir Mi?

Tıpkı yıllık izin ücretinde olduğu gibi fazla mesai ücretinde de sözleşmenin neden feshedildiği önemli değildir. Haklı neden olup olmadığı fark etmeksizin işçi fazla mesai ücretine hak kazanır.