İŞÇİLİK ALACAKLARI NELERDİR?
İşçilik alacakları, iş ilişkisinin devamı sırasında ya da iş sözleşmesinin sona ermesi ile işçinin sahip olduğu hakların karşılığını temsil eder:
Çalışılan işe göre farklılık gösteren birçok işçilik alacağı vardır. Çalışma şartlarına ve işyeri uygulamasına göre ikramiye, prim, yol yardımı, yemek yardımı, giyecek yardımı, çocuk yardımı, yakacak yardımı, evlenme-doğum-ölüm yardımı, bayram harçlıkları gibi çeşitli ayni ve nakdi yardımlar işçilik alacakları kapsamında değerlendirilir.
ÜCRET ALACAĞI NEDİR?
İşçinin en temel haklarından birisi ve belki de birincisi ücret hakkıdır. Ücret iş sözleşmesinin esaslı unsurlarından biri olmakla, işçinin yaptığı iş karşılığında işveren tarafından sağlanan para ile ödenen tutardır. Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmelerinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur.
İşçinin Maaşı Ödenmezse Ne Yapılabilir?
İşçinin ücreti ödenmezse veya eksik ödenirse, işçinin yasal olarak başvurabileceği birçok yol bulunmaktadır. İş Kanunu (4857 sayılı Kanun) ve ilgili mevzuat, işçinin ücret alacağını koruma altına almıştır. İşçi maaşı ödenmediğinde, eksik ödendiğinde, düzensiz ödeme yapılması söz konusu ise;
1. Maaşını alamayan işçinin işi durdurma hakkı bulunur.
Eğer ücret ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir sebep olmaksızın işçinin maaşı ödenmezse işçi iş görmekten kaçınabilir. Ayrıca işçi işi durdurduğunda, iş sözleşmesi feshedilemez ve bu işi yapması için işçinin yerine başka bir işçi alınamaz.
2. Maaşın ödenmemesi nedeniyle işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme imkânı vardır.
İşçi haklı nedenle fesih hakkını kullanarak ihbar süresi olmaksızın sözleşmeyi derhal fesheder.
HAFTA TATİLİ ÜCRETİ NEDİR? (HAFTALIK İZİN ÜCRETİ)
İşçi, gerekli çalışma süresini doldurduktan sonra kesintisiz 24 saatlik dinlenmeye hak kazanmaktadır. Hafta tatili ücreti haftalık izin gününde çalışma yapan işçilere ödenen, zamlı bir ücret türüdür. İşçi, hafta tatili gününde çalışma yapmasa da o gün için bir günlük ücrete hak kazanır. İşçi haftalık iznini kullandığı için maaşından kesinti yapılamaz.
İşçi izin gününde çalıştırılabilir mi?
Eğer işçi, hukuka aykırı olarak hafta tatili gününde çalıştırılmışsa, hafta tatili gününde çalışmak durumunda olmadığı halde çalışmış olan işçinin bir günlük ücreti kendisine ödeneceği gibi, üzerine çalışmasa dahi hak kazanacak olduğu hafta tatili ücreti de eklenir.
İşçinin hafta tatili günlerinde zorla çalıştırılması, işçi açısından iş sözleşmesinin haklı feshi nedenidir.
Hafta Tatili Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Hafta tatili ücretinin hesaplanarak işçiye ona göre ödeme yapılması son derece önemlidir. Zira işçinin o gün çalışmadığı halde ücrete hak kazanmaktadır. Ancak işçinin bugünde çalışmış olması halinde işçiye aylık ücretinin bir günlük tutarının 1,5 katı ödeme yapılmalıdır. Böylece, işçinin hem o gün çalışmış olmasından kaynaklanan bir günlük ücreti, hem de hafta tatilinde çalışmış olmasından kaynaklanan 1.5 günlük ücreti toplanarak 2,5 günlük ücret tutarında ödeme yapılması gerekir.
Hafta Tatili Ücreti Ne Zamana Kadar Talep Edilebilir?
İşçi hafta tatili ücretini hemen talep edebilir. Ancak hemen talep etmemesi durumunda kanunda düzenlenmiş olan sürelere riayet edilmesi gerekmektedir. Zira kanunda düzenlenen süreler geçtikten sonra işçi hafta tatili ücretini talep edemez. İş Kanununun 32.maddesine göre ücret alacakları 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Hafta tatili ücreti de bu kapsamdadır. Kanuna göre, hafta tatili ücretinin doğumundan itibaren 5 yıl içinde işverenden talep edilmemesi durumunda hafta tatili ücreti alma hakkı zamanaşımına uğrayacaktır.
Hafta Tatili Ücretine Faiz İşler mi?
İşçinin ücreti aksine bir anlaşma yoksa ay sonunda ödenir. İşçi hafta tatilinde çalışmışsa burada alacağı ücret de aylık ücretine eklenerek ay sonunda ödenir. Ödenmemesi halinde ise işverenin temerrüde düşürülmesinden başlayarak faiz işletilir. Ancak hafta tatili ücretine adi kanuni faiz işletilmeyecektir. İş Kanununun 34.maddesine göre, gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanacaktır. Yani, işçinin aylık ücretini ayın 20’sinde aldığı varsayıldığında, hafta tatili ücreti ödenmeyen işçi, ayın 21.günü itibariyle hafta tatili ücretini mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı üzerinden almaya hak kazanacaktır.
ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL ÜCRETİ ALACAĞI NEDİR?
Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’a göre hangi günlerin ulusal bayram ve genel tatil olduğu belirlenmiştir. Buna göre ulusal bayram ve genel tatil günleri aşağıda belirtilmiştir:
- 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
- 23 Nisan Egemenlik ve Çocuk Bayramı
- 19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik Bayramı
- 30 Ağustos Zafer Bayramı
- Ramazan Bayramı
- Kurban Bayramı
- Her yılın 1 Ocak günü
- 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü
- 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü
Yukarıda zikredilen günlerde işçi çalışmadan ücrete hak kazanır. Ancak işçinin bu günlerde çalışmış olması halinde, çalışılan her gün için bir günlük ücret ödenecektir. Burada ödenen ücret, Ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacağıdır.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti Alacağı Nasıl Hesaplanır?
İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmış olması halinde ekstra bir günlük ücrete daha hak kazanır. İşçinin bir günlük ücretinin yanı sıra ulusal bayram ve genel tatil günüde çalışmış olması nedeniyle bir günlük ücrete daha hak kazanarak işçiye toplamda 2 günlük ücretin ödenmesi gerekecektir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti Alacağı Ne Zamana Kadar Talep Edilebilir?
İşçi ulusal bayram ve genel tatili ücretini hemen talep edebilir. Ancak hemen talep etmemesi durumunda kanunda düzenlenmiş olan sürelere riayet edilmesi gerekmektedir. Zira kanunda düzenlenen süreler geçtikten sonra işçi ulusal bayram ve genel tatili ücretini talep edemez. İş Kanununun 32.maddesine göre ücret alacakları 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Ulusal bayram ve genel tatili ücreti de bu kapsamdadır. Kanuna göre, ulusal bayram ve genel tatili ücretinin doğumundan itibaren 5 yıl içinde işverenden talep edilmemesi durumunda, ulusal bayram ve genel tatili ücreti alma hakkı zamanaşımına uğrayacaktır.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti Alacağına Faiz İşler Mi?
İşçinin ücreti aksine bir anlaşma yoksa ay sonunda ödenir. İşçi ulusal bayram ve genel tatilinde çalışmışsa burada alacağı ücret de aylık ücretine eklenerek ay sonunda ödenir. Ödenmemesi halinde ise işverenin temerrüde düşürüldüğü tarihten başlayarak faiz işletilir. Ancak ulusal bayram ve genel tatili ücretine adi kanuni faiz işletilmeyecektir. İş Kanununun 34.maddesine göre, gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanacaktır.
Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde Çalışmak İstemeyen İşçi İşten Çıkartılabilir Mi?
İş Kanununun 44.maddeisne göre, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesi ile belirlenebilir. Sözleşmede bu hususa dair bir hüküm bulunmaması halinde ise söz konusu günlerde çalışma yapılması işçinin onayına tabidir.
Sözleşmede bu hususta herhangi bir hüküm yoksa yahut işçi ile işveren yazılı sözleşme yapmamışsa, bu günlerde çalışma yapılması için işçinin onayı gereklidir.
Bu halde, yalnızca söz konusu günlerde çalışmamış olduğundan bahisle işçi işten çıkartılamaz. Yalnızca bu sebeple işten çıkartılmış olan işçi haksız bir şekilde işten çıkartıldığından dava açabilir, kıdem tazminatı ve diğer feshe bağlı alacaklarını işverenden talep edebilir.
YILLIK İZİN ÜCRETİ NEDİR?
Yıllık izin hakkı, İş Kanunun 53.maddesinde düzenlenmiş anayasal bir haktır. Kanuna göre yıllık izin bir iş yerinde en az bir yıl çalışmış işçilere tanınan bir haktır. Dolayısıyla yıllık izin hakkı, işçinin kıdemi ile doğrudan bağlantılıdır. İşçinin yıllık ücretli izin hakkı, iş yerinde kaç yıldır çalışmakta olduğuna göre değişecektir.
- İşçi, iş yerinde 1 yıl ila 5 yıl arasında bir süre ile çalışmakta ise 14 gün yıllık ücretli izin hakkına sahiptir.
- İşçi, iş yerinde 5 yıl ila 15 yıl arasında bir süre ile çalışmakta ise 20 gün yıllık ücretli izin hakkına sahiptir.
- İşçi, iş yerinde 15 yıldan fazla süredir çalışmakta ise 26 gün yıllık ücretli izin hakkına sahiptir.
Ancak kanunda belirtilen yıllık izin süreleri asgari olarak belirlenmiştir; tarafların anlaşması ile yıllık izin sürelerinin arttırılabileceği kuşkusuzdur.
Bunlarında yanı sıra 18 yaşında yahut 18 yaşından küçük işçilerle 50 yaşında yahut 50 yaşından büyük işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Zira burada kanun tarafından bir yasaklama söz konusudur.
Yıllık İzin Hakkı Bölünerek Kullanılabilir Mi?
Yıllık ücretli izin hakkı işveren tarafından bölünemez. Ancak işveren ve işçinin bu hususta anlaşmasına göre bölünerek kullanılabilecektir. Ancak tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullanılabilir.
Yıllık İzin Hakkı Nasıl Hesaplanır?
Yıllık izin ücreti hesabı, işçinin işe başlama ve işten ayrılma tarihi, işçinin iş sözleşmesi boyunca kullanmış olduğu izin süresi ve işçinin yaşına göre farklılık arz etmektedir. İşçinin işe başlama ve işten ayrılma tarihine göre ne kadar süresidir çalıştığı tespit edilerek buna göre işçinin kıdemi üzerinden yıllık izin süresi hesaplanır.
İşçinin kıdemine göre hesaplanmış olan yıllık izin süresi, işçinin iş sözleşmesi boyunca kullanmış olduğu izinlerden mahsup edilir.
Yıllık İzin Hakkı Ne Zaman Yıllık İzin Ücretine Dönüşür?
Yıllık izin hakkının ücrete dönüşmesi için iş sözleşmesinin feshedilmiş olması zorunludur. Aksi halde iş sözleşmesi devam ederken yıllık izin hakkının kullandırılması yerine yıllık izin ücretinin verilmesi yasaklanmıştır. İşçiye çalışma süresi içerisinde yıllık ücretli izin kullandırılmayıp bunun yerine ücretinin ödenmesi kabul edilemez. Aynı zamanda işçi ile işverenin aralarında yıllık ücretli izin hakkının kullanılması yerine yıllık izin ücretinin verilmesi şeklinde anlaşma yapılması geçersizdir.
Ancak iş sözleşmesinin sona ermesi ile yıllık izin ücreti ödenebilecektir. İş sözleşmesinin sona ermesi ile yıllık izin ücreti muaccel hale gelir.
Yıllık izin ücretine hak kazanılması hususunda iş sözleşmesinin ne şekilde sona erdiğinin herhangi bir önemi yoktur. İş sözleşmesinin işveren tarafından haklı nedenle feshedilmiş olması halinde de işçi yıllık izin ücretine hak kazanır.
Yıllık İzin Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Öncelikle işçinin kaç gün yıllık izin hakkı olduğu açıklığa kavuşmalıdır. İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Yıllık izin ücreti çıplak ücret üzerinden hesaplanmakta ve peşin ödenmek zorundadır.
İş Kanunu 59. maddesine göre; iş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. İş sözleşmesi devam ettiği süre içerisinde işçi hak ettiği yıllık izni kullanmamışsa, sözleşme sona erdikten sonra izin kullanabilme imkânı olmadığından işçinin yıllık izin hakkı bir işçilik alacağı haline gelir.
Yıllık izin ücreti işçinin aylık maaşının 30 güne bölüştürülmesi sonucunda günlük brüt ücretinin belirlenmesi ile hesaplanır. İşçinin günlük brüt ücreti belirlendikten sonra toplam izin süresi ile çarpılarak toplam tutar hesaplanır.
Yıllık İzin Ücreti Ne Zamana Kadar Talep Edilebilir?
İş sözleşmesinin feshedildiği tarihten itibaren yıllık izin ücretine faiz işlemeye başlayacaktır. İşçi, iş sözleşmesinin feshedilmesinden itibaren 5 yıl içerisinde yıllık izin ücretinin işveren talep etmek zorundadır. Aksi halde iş sözleşmesinin feshedilmesinden itibaren 5 yıl geçtikten sonra yıllık izin ücreti talep edilemeyecektir.
Yıllık İzin Ücreti Alacağına Faiz İşler Mi?
İş sözleşmesinin feshedildiği tarihten itibaren işverenin temerrüde düşürülmesi ile birlikte yıllık izin alacağına faiz işler. Yıllık izin alacağına adi kanunu faiz işleyecektir.
